A Comunidade de Montes Veciñais en Man Común de Laza, Cimadevilla e Souteliño (Ourense) e a Asociación Galega de Custodia do Territorio alcanzaron un acordo de custodia de 10 anos de duración. Previamente, a comunidade convidou a un técnico da Fundación Biodiversidade do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico (MITECO), quen lles explicou as posibilidades da custodia, unha ferramenta de conservación baseada en acordos voluntarios que xa é empregada con éxito por varias comunidades de montes en Galicia.
A Comunidade de Montes Veciñais en Man Común de Laza, Cimadevilla e Souteliño (CMVMC de Laza) ten 2.451 hectáreas, das cales o 82 % é superficie forestal. Das 2.800 CMVMC existentes en Galicia, a de Laza é a de maior superficie arboredo e a sétima en extensión total. Toda a superficie do monte está ordenada desde hai case dúas décadas e na actualidade está certificada baixo os sistemas de sustentabilidade PEFC e FSC, sendo xestionada de forma asemblearia por 181 veciños comuneiros, que á súa vez representan a outras tantas familias con domicilio na parroquia onde se atopa o monte. O conxunto deste tipo de comunais abarca máis de 700.000 hectáreas de Galicia, o 25 % da comunidade autónoma.
Pola súa banda a Asociación Galega de Custodia do Territorio (AGCT) é unha emblemática entidade de conservación da natureza que forma parte da Rede Galega de Custodia do Territorio e en representación desta rede, ostenta a presidencia do Foro de Redes e Entidades de Custodia do Territorio (FRECT).
No marco do acordo, a entidade de custodia acompañará á propiedade promovendo diferentes accións para a conservación, restauración e xestión dos valores naturais e culturais deste monte que está situado na conca do río Támega, afluente do Douro. Devandito espazo está integrado na Rede Natura 2000, delimita ao propio monte en varias zonas e constitúe un corredor ecolóxico nas estribaciones do Macizo Central Ourensán, situación que a AGCT considera moi relevante para a conservación dos anfibios e de distintas especies ameazadas en Galicia como a aguia real. Tamén pode ser relevante nun futuro para a posible recolonización do oso pardo, que xa vén facendo incursións temporais en zonas moi próximas.
Restauración do bosque autóctono e o hábitat de anfibios
A comunidade de Laza leva anos realizando melloras silvícolas e ambientais neste monte cuxa orientación actual é produtiva, aínda que as repoboacións con coníferas que se realizaron hai décadas tiñan obxectivos principalmente protectores e perseguían corrixir os fortes fenómenos erosivos existentes, dotando dunha cobertura vexetal suficiente a uns terreos con chans pouco profundos.
Un claro exemplo atopámolo na parte do monte coñecido como o Lastredo, que sufrindo un sobrepastoreo desde tempos inmemoriais quedou desprovisto dunha vexetación capaz de reter a terra durante os episodios de fortes choivas estacionales, o que provocaba de forma recorrente riadas de lodo que alagaban algunhas zonas da aldea de Laza. Actualmente, estes feitos pasaron a ser un recordo.
As medidas de restauración, prevención e loita contra os incendios forestais marcan o norte no compás do comunal. Durante as dúas últimas décadas recuperáronse máis de 800 hectáreas de zonas que foron destruídas por incendios, ben mediante plantacións, ben con axudas á rexeneración natural, á vez que se foron eliminando progresivamente os rodales de especies exóticas como o eucalipto e favorecendo a expansión das especies frondosas autóctonas.
No marco do acordo de custodia exponse favorecer a conectividad ecolóxica potenciando o bosque en galería en todos os arroios afluentes do Támega e que suman no monte unha superficie total de 105 haectáreas poboadas por especies frondosas autóctonas como o carballo, o bidueiro, o castiñeiro, o fresno, o madroño, o espino albar, os salgueiros e os alisos. Nos próximos meses está previsto realizar varias actuacións de mellora silvícola destas galerías de vexetación de ribeira.
Ademais, co obxectivo de aumentar progresivamente a superficie cuberta polas especies frondosas, está a aplicarse unha silvicultura conservadora nas zonas lindeiras aos bosques en galería, destacando a actuación que se está desenvolvendo o Canón do río de Cabras, afluente directo do Támega.
Nestas zonas, que contan con masas extra maduras de Pinus pinaster, existe un rico e variado sotobosque de frondosas que se rexenerou naturalmente baixo o seu dosel protector. Están a realizarse curtas dos piñeiros para liberar o potencial que teñen os carballos para converterse na vexetación clímax do monte. Desta forma preténdese conseguir unha masa en equilibrio co medio que poida desenvolverse de forma estable e sustentable baixo unhas condicións climáticas e do chan propias dun estado avanzado de sucesión ecolóxica.
No pasado habilitáronse varias charcas para poder cargar motobombas e medios aéreos de extinción de incendios, pero foron perdendo progresivamente a súa utilidade ao ser substituídos por unha ampla rede de depósitos de gran capacidade. Estas charcas foron valoradas como estratéxicas pola AGCT porque actualmente ofrecen un hábitat moi valioso para as maltreitas poboacións de anfibios e, ademais,poden mellorar as súas características ecolóxicas con algunhas intervencións. A entidade de custodia estudará a fauna que habita no interior das antigas minas de wolframio que hai no monte, un hábitat potencial para fauna protexida como é o caso de diferentes especies de morcegos.
Base BRIF de Laza e compensación de carbono
A estratéxica situación xeográfica de Laza motivou que o MITECO barallase establecer alí a principal base para a loita contra o lume no noroeste ibérico. Grazas á cesión dos terreos idóneos por parte desta mesma CMVMC o Ministerio puxo en marcha a base ded Brigadas de Reforzo en Incencidos Forestais (BRIF) de Laza . A base cumpriu dezaseis anos en 2020 e o seu persoal recibiu o premio ‘Batefuegos de Ouro’ como recoñecemento nacional polo seu labor contra os incendios forestais.
Na procura de solucións ambientais a comunidade incorporou varias plantacións a o Rexistro de pegada de carbono, compensación e proxectos de absorción de dióxido de carbono do MITECO, mediante un proxecto cunha absorción prevista de 3.745 toneladas de CO2; aínda que ten previsto incrementar notablemente estas cantidades no ano 2021 sumando máis superficie a devandito proxecto. Da man da Fundación Terra Pura vanse a incluír estes proxectos de absorción na súa iniciativa Terra Viva, que está enfocada a identificar que proxectos de restauración de ecosistemas están a ser desenvolvidos en España actualmente e cales son as súas características.
Máis información: Grupo de Traballo GT3 A custodia do territorio en terreos comunais. VII Xornadas Estatais de Custodia do Territorio (Foro de Redes e Entidades de Custodia do Territorio, Valencia 2018).
